Στο σημείο 8 του 2ου κειμένου των Θέσεων της ΚΕ αναφέρεται ότι:
«Καμιά πρόταση αστικής διαχείρισης, κεϊνσιανή ή νεοφιλελεύθερη, δεν μπορεί να ματαιώσει, να ακυρώσει τις νομοτέλειες της καπιταλιστικής παραγωγής, την αναρχία και την ανισομετρία της, την αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην ατομική, καπιταλιστική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της». Με αφορμή τις πρόσφατες, συγχρονισμένες καπιταλιστικές κρίσεις, εκείνη του 2007 - 2009 και την τωρινή, για την οποία τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι η βαθύτερη, καπιταλιστική κρίση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, πληθαίνουν οι αναφορές των αστικών επιτελείων, και σε επίπεδο ΕΕ, περί ανάγκης «αλλαγής των πολιτικών των σφιχτών δημοσιονομικών στόχων» και στην υιοθέτηση «νεο-κεϊνσιανών» «αντι-κυκλικών» οικονομικών πολιτικών. Η Γενική Διεύθυνση Οικονομικών και Χρηματοδοτικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής χρησιμοποιεί ένα μακροοικονομικό μοντέλο «νεοκεϊνσιανής παράδοσης» (το «QUEST»), το οποίο, όπως αναφέρεται, στοχεύει στη «βελτιστοποίηση των ωφελειών και του κέρδους, περιλαμβανομένων των τριβών στις αγορές αγαθών, εργασίας και κεφαλαίου». Η κεϊνσιανή θεωρία που διαμορφώθηκε στις συνθήκες της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1929 - 1933, προβάλλει ως κύρια αιτία των περιοδικών καπιταλιστικών κρίσεων την «υποκατανάλωση», δηλαδή το γεγονός ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής έχουν την εγγενή τάση να παράγουν πολύ περισσότερα από ό,τι μπορεί να απορροφηθεί από τους καταναλωτές και κατά συνέπεια ότι οι κρίσεις μπορούν να μετριαστούν ή ακόμα και να εξαλειφθούν μέσω μιας λεγόμενης «αντι-κυκλικής πολιτικής»: Περιοριστική σε περιόδους υπερπαραγωγής, και επεκτατική οικονομική πολιτική σε περιόδους κρίσεων μέσω διευρυμένων κρατικών χρηματοδοτήσεων, επέκτασης των δημόσιων έργων, μείωσης της φορολογίας και αύξησης του συνολικού μισθού, με στόχο την αντίστοιχη αύξηση της αγοραστικής - καταναλωτικής δύναμης της εργατικής τάξης.
Ωστόσο ο Κέινς δεν ήταν ο πρώτος που διατύπωσε τη θεωρία της «υποκατανάλωσης». «Θεμελιωτής» της θεωρείται ο Ελβετός οικονομολόγος Σισμόντι (1773 - 1842), σύμφωνα με τον οποίο οι κρίσεις προκαλούνται διότι η εργατική τάξη δεν λαμβάνει τους μισθούς που πρέπει για να αγοράσει τα προϊόντα που παράγει. Οι Μαρξ και Ενγκελς, ενώ αναγνώρισαν στον Σισμόντι τη διαπίστωσή του ότι οι καπιταλιστικές κρίσεις δεν είναι τυχαίες αλλά συστηματικές, απέδειξαν ότι αυτές δεν οφείλονται απλά στην υποκατανάλωση αλλά στην αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην καπιταλιστική ιδιοποίησή της. Για το ζήτημα αυτό στο Κεφάλαιο (τόμ. 2, σελ. 411) ο Μαρξ γράφει: «Αποτελεί ταυτολογία να πει κανείς ότι οι κρίσεις προκαλούνται από την υποκατανάλωση... αλλά αν κάποιος επιχειρήσει να δώσει σε αυτήν την ταυτολογία μια επίφαση βαθύτερης δικαιολόγησης, μας πουν ότι η εργατική τάξη παίρνει ένα παρά πολύ μικρό μέρος του προϊόντος της και πως επομένως το κακό μπορεί να θεραπευτεί όταν η εργατική τάξη πάρει μεγαλύτερο μερτικό από αυτό, όταν δηλαδή ο μισθός της αυξηθεί, τότε αρκεί να παρατηρήσουμε ότι οι κρίσεις προετοιμάζονται ίσα ίσα από μια περίοδο όπου ανεβαίνει γενικά ο μισθός εργασίας κι η εργατική τάξη παίρνει πράγματι μεγαλύτερη μερίδα από το μέρος του προϊόντος που προορίζεται για την κατανάλωση. Αντίθετα η περίοδος αυτή θα έπρεπε να απομακρύνει την κρίση. Φαίνεται λοιπόν ότι η κεφαλαιοκρατική παραγωγή περικλείει όρους ανεξάρτητους από την καλή ή κακή θέληση, που τη σχετική εκείνη ευημερία της εργατικής τάξης την επιτρέπουν μόνο μια στιγμή, και μάλιστα πάντα μόνο σαν το πουλί της καταιγίδας που μηνάει την κρίση».
Η κεϊνσιανή θεωρία διαχείρισης εφαρμόστηκε γενικευμένα τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση της μεγάλης καπιταλιστικής κρίσης του 1929 - 1933 αλλά και μεταπολεμικά, σε μια περίοδο όπου για να εξασφαλιστεί η σταθεροποίηση του καπιταλισμού στην Ευρώπη κάτω και από την πίεση των σπουδαίων επιτευγμάτων της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στη Σοβιετική Ενωση ήταν αναγκαία η βιομηχανική και οικονομική ανασυγκρότηση των καπιταλιστικών κρατών (βλ. σχέδιο Μάρσαλ), αλλά και η ταυτόχρονη ενσωμάτωση πλατιών λαϊκών μαζών. Την επιτυχία της κεϊνσιανής διαχείρισης για το ξεπέρασμα της καπιταλιστικής κρίσης του 1929 - 1933 την γνωρίζουμε καλά. Στην Αμερική, το 1933 η ανεργία στον βιομηχανικό τομέα έφτασε το 37,6%, ακολούθησε μια αναιμική άνοδος μέχρι το 1937, όπου η ανεργία «έπεσε» στο 21% και στη συνέχεια ακολούθησε μια νέα κρίση όπου το 1939 τα ποσοστά ανεργίας έφτασαν το 28%. Στην Ευρώπη το 1932 η ανεργία στον βιομηχανικό κλάδο στη Γερμανία άγγιξε το 44%, στη Γαλλία το 15,4% και στην Αγγλία το 22,1%. Η συνέχεια είναι γνωστή: Οι αντιθέσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες οξύνθηκαν και οδήγησαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταπολεμικά, την καπιταλιστική ανάπτυξη την ακολούθησε η κρίση της δεκαετίας του '70 (γνωστή και ως «πετρελαϊκή κρίση»), την οποία, μετά από μια μικρή άνοδο, ακολούθησε νέα κρίση στην αρχή της δεκαετίας του 1980. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε από μεγάλη αύξηση του πληθωρισμού με ταυτόχρονη στασιμότητα στην οικονομική ανάπτυξη και αύξηση των ποσοστών ανεργίας, καταρρίπτοντας για άλλη μια φορά το κεϊνσιανό μοντέλο διαχείρισης που βασίζεται στη θεωρία της ύπαρξης μιας ευσταθούς αντίστροφης σχέσης μεταξύ πληθωρισμού και ανεργίας. Στις ΗΠΑ, το 1966 ο πληθωρισμός ήταν 2%, η ανεργία 3,8%. Το 1975 η ανεργία άγγιξε το 8,5% ενώ σε ορισμένους κλάδους όπως είναι αυτός των κατασκευών η ανεργία ξεπέρασε το 20% και ο πληθωρισμός το 12%. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η ανεργία έφτασε το 10% ενώ σε επιμέρους κλάδους όπως είναι αυτός της αυτοκινητοβιομηχανίας άγγιξε το 25% και στις κατασκευές το 17%, ενώ ο πληθωρισμός έφτασε το 14,50%. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίστηκε σημείο καμπής των καπιταλιστικών κρατών προς τις επονομαζόμενες «νεοφιλελεύθερες» οικονομικές πολιτικές, που χαρακτηρίζονται από την «απελευθέρωση των αγορών», με ταυτόχρονη μικρότερη παρέμβαση του αστικού κράτους και εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις. Οι καπιταλιστικές κρίσεις του 2007 - 2009 και η τωρινή, ακόμα πιο βαθιά καπιταλιστική κρίση κατέρριψαν και το αφήγημα περί αποτελεσματικότητας του «μοντέλου των αγορών». Πριν ακριβώς από την εκδήλωση της κρίσης του 2007 - 2009 στις ΗΠΑ, η ανεργία το 2006 ήταν 4,5%, ενώ η αύξηση του ΑΕΠ ήταν της τάξης του 3%. Το 2009 η ανεργία άγγιξε το 10%, ενώ η μείωση του ΑΕΠ ξεπέρασε το 2,5%. Οι προηγούμενες κρίσεις, όπως και η τωρινή η οποία απλώς επιταχύνθηκε και οξύνθηκε από την πανδημία, προκλήθηκαν από τον ίδιο τον χαρακτήρα των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής: Την υπερπαραγωγή εμπορεευμάτων όχι για την ικανοποίηση των κοινωνικών αναγκών, αλλά για να αυξηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο η υπεραξία που παράγεται από την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και που τσεπώνεται από τους καπιταλιστές με τη μορφή κέρδους και η οποία, με τη σειρά της, οδηγεί σε υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, εντείνοντας έτσι την κυριαρχία του κεφαλαίου πάνω στην κοινωνική εργασία.
Το ακόλουθο απόσπασμα από τον πρόλογο του Ενγκελς στο έργο του Μαρξ «Μισθωτή Εργασία και Κεφάλαιο» είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ: «Η διάσπαση της κοινωνίας σε μια μικρή υπερβολικά πλούσια και σε μια μεγάλη, χωρίς καμία ιδιοκτησία τάξη μισθωτών εργατών έχει ως αποτέλεσμα η κοινωνία αυτή να ασφυκτιά μέσα στην ίδια της την αφθονία, ενώ στη μεγάλη πλειοψηφία των μελών της μόλις ή καθόλου δεν προστατεύεται από την έσχατη στέρηση. Η κατάσταση αυτή γίνεται μέρα με τη μέρα πιο παράλογη και λιγότερο αναγκαία. Πρέπει να παραμεριστεί, μπορεί να παραμεριστεί».
Κ. Σιέττος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου