Για τη θεωρία των τάξεων

 Στην ερώτηση - απάντηση «Για την εργατική αριστοκρατία, τη διαφοροποίηση και διαστρωμάτωση της εργατικής τάξης» στο 20ό Συνέδριο ο εποπτικός ή όχι χαρακτήρας της εργασίας είναι ένα από τα κριτήρια για την ένταξη εργαζομένων στην εργατική αριστοκρατία, η οποία αντιμετωπίζεται ως διαστρωμάτωση εντός της εργατικής τάξης. Στο 1ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ του 2008, στο άρθρο «Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΡΙΖΑ ΤΟΥ ΟΠΟΡΤΟΥΝΙΣΜΟΥ: "ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ", ΔΙΑΣΠΑΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ», που υπογράφεται από τον Μάκη Παπαδόπουλο, γίνεται κριτική στη θεώρηση των Μηλιού - Οικονομάκη διότι τοποθετούν εκτός εργατικής τάξης όσους μισθωτούς «υλοποιούν μορφές διοίκησης - επιτήρησης της εργασίας». Ομως, όπως αναφέρει το κείμενο, «ευτυχώς, η μαρξιστική θεωρία μάς προφυλάσσει από παρόμοια ατοπήματα». Στο 3ο τεύχος της ΚΟΜΕΠ του 2009, στο κείμενο «Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΚΑΙ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΗΣ», που υπογράφεται από την Ιδεολογική Επιτροπή της ΚΕ του ΚΚΕ, διαβάζουμε «Στην εργατική τάξη ανήκουν όλοι οι σύγχρονοι μισθωτοί εργάτες που πουλούν την εργατική τους δύναμη στους κεφαλαιοκράτες για να μπορούν να ζήσουν και "ζουν μονάχα τόσο, όσο βρίσκουν δουλειά και που βρίσκουν δουλειά όσο η δουλειά τους αυξάνει το κεφάλαιο"». Στη συνέχεια διαβάζουμε πως στα λεγόμενα «μεσαία στρώματα» ανήκουν μόνο όσοι έχουν στην κατοχή τους μέσα παραγωγής μικρής κλίμακας. Σε όλες τις παραπάνω αναλύσεις, παρά τις όποιες διαφοροποιήσεις, η ανάλυση παραμένει σε γενικές γραμμές η ίδια.

Στο τρίτο κείμενο όμως για το 21ο Συνέδριο, και χωρίς να βρίσκουμε σχετική αρθρογραφία στην ΚΟΜΕΠ ή έκδοση της Σ.Ε. τα τελευταία χρόνια με αυτό το θέμα, η ΚΕ του ΚΚΕ έχει αλλάξει ριζικά την άποψή της και γράφει πως «στρώματα με ενδιάμεσο ρόλο στις λειτουργίες της εποπτείας και της διεύθυνσης των επιχειρήσεων» δεν ανήκουν στην εργατική τάξη, δεν ανήκουν σε κάποιο «στρώμα» της εργατικής τάξης. Η συγκεκριμένη διατύπωση δεν γίνεται παρά να παραπέμπει στην εμπνευσμένη από τον Ν. Πουλαντζά θεωρία των Μηλιού - Οικονομάκη. Είναι η μοναδική θεωρία η οποία λαμβάνει αυτό το κριτήριο, ακριβώς έτσι διατυπωμένο, για τον διαχωρισμό εργαζομένων από την εργατική τάξη και την τοποθέτηση αυτών των μισθωτών στην κοινωνική κατηγορία «νέα μικροαστική τάξη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής». Οι λεπτομέρειες αυτής της θεωρίας μπορούν να αναζητηθούν, δεν είναι σκοπός του κειμένου αυτού να αναπτύξει την εν λόγω προσέγγιση. Το θέμα του κειμένου είναι το εξής. Καθώς η ΚΕ του ΚΚΕ δεν έχει παρουσιάσει κάποια νέα ανάλυση, καμία κριτική των σχετικά παλιότερων θέσεών της, έως και το προηγούμενο Συνέδριο, γεννάται αυθόρμητα η απορία του πώς γίνεται η θέση του Κόμματος για τον προσδιορισμό της εργατικής τάξης να αλλάζει εντός 2 - 3 γραμμών όταν η αλλαγή αυτή απαιτεί μία εκτεταμένη θεωρητική δικαιολόγηση. Πόσο δε μάλλον, όταν δεν αναφέρεται ρητά πως η μόνη θεωρητική ανάλυση που δικαιολογεί τη νέα θέση είναι η τροποποιημένη θεωρία του Πουλαντζά. Με ποιον τρόπο θα μπορέσει το Κόμμα να συζητήσει, να ρωτήσει και να καταλάβει τον νέο προσδιορισμό των τάξεων που προτείνεται όταν η ΚΕ δεν εξηγεί ανοιχτά τη θέση της; Είναι αυτονόητο μετά από αυτό τα στελέχη, στα οποία γίνεται τόση κριτική για τη μη ενασχόληση με τη θεωρία, να υστερούν σε τέτοιους τομείς της δουλειάς τους. Δεν είναι ευθύνη των στελεχών, είναι ευθύνη του Κόμματος που τους διαπαιδαγωγεί με αυτόν τον τρόπο.

Επιπρόσθετα, όταν οι συγκεκριμένες συζητήσεις γίνονται ανοιχτά τότε αυτό προσκαλεί όλους όσοι μπορούν να συμβάλουν σε τέτοιες επιστημονικές αναλύσεις και συμπορεύονται με το Κόμμα να συμμετάσχουν και να βοηθήσουν με όποιο τρόπο μπορούν. Υπάρχουν εμπειρικές μελέτες της ταξικής διάρθρωσης της ελληνικής κοινωνίας που έχουν ως θεωρητική βάση την τρέχουσα θέση του Κόμματος. Ομως, σε αντίθεση με την απλή αναπαραγωγή στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ που κάνει η ΚΕ, οι συγκεκριμένες μελέτες προχωρούν στη χρήση και άλλων στοιχείων και αναπαριστούν επιστημονικά την πραγματικότητα με βάση τη θεωρία. Τέτοιες αναλύσεις υπηρετούν πετυχημένα τον ρόλο της θεωρίας ως «καθοδήγηση για δράση», πολύ περισσότερο από μία ανεπεξέργαστη παρουσίαση στοιχείων «αστικών στατιστικών», όπως αναφέρεται στο κείμενο. Επίσης, η ανάγνωση και μελέτη τέτοιων πιο προσεγμένων αναλύσεων ανεβάζουν το θεωρητικό επίπεδο του Κόμματος. Αλλωστε, το Κόμμα έχει αφήσει το στίγμα του στην πολιτική σκηνή της χώρας για την προσπάθειά του να δικαιολογεί τις εκάστοτε θέσεις του με όσο το δυνατόν πιο επιστημονικό τρόπο. Η εξαφάνιση του ΚΜΕ δεν βοήθησε καθόλου το Κόμμα. Η υποβάθμιση τέτοιων θεωρητικών ζητημάτων σε κομματικές ή συνεδριακές διαδικασίες, με το πλαίσιο της συζήτησης να μην ενδείκνυται για επιστημονικό διάλογο ενισχύει την υποτίμηση αυτής της πλευράς του Κόμματος.

Τα παραπάνω φυσικά δεν γράφονται για να απορριφθεί οπωσδήποτε η νέα θέση της ΚΕ του ΚΚΕ. Είναι πολύ καλύτερα ορισμένη από την προηγούμενη καθώς η ανάλυση των Μηλιού - Οικονομάκη θέτει αυστηρά κριτήρια για τον προσδιορισμό των κοινωνικών τάξεων και δεν αφήνει χώρο για αοριστίες όπως γινόταν παλαιότερα. Επιπλέον, ορίζεται αυστηρά η ταξική θέση των κρατικών εργαζομένων, ενώ προηγουμένως ήταν τουλάχιστον ασαφής. Συνιστά λοιπόν βελτίωση. Το κύριο πρόβλημα είναι ο μη επιστημονικός τρόπος παρουσίασης και η έλλειψη δικαιολόγησης από την ΚΕ για την αλλαγή αυτή. Αφού αυτό γίνει, μπορούμε στη συνέχεια να μιλήσουμε για τη θεωρία των τάξεων με επιστημονικό τρόπο. Από την πλευρά μου, εν συντομία, θεωρώ πως το αναλυτικό έργο του Erik Wright για τις αντιφατικές ταξικές θέσεις αποτελεί ανώτερη θεωρητική βάση εκκίνησης σε σχέση με όλες τις υπόλοιπες προσεγγίσεις, συμπεριλαμβανομένης της νέας θέσης, για την οικοδόμηση μίας θεωρητικά συνεκτικής και πολιτικά χρήσιμης θεωρίας για τις τάξεις. Η έκταση του κειμένου και η μορφή του προσυνεδριακού διαλόγου δεν ενδείκνυται βέβαια για εμπεριστατωμένη δικαιολόγηση της παραπάνω άποψης, ούτε του τρόπου που μπορεί να βελτιωθεί η ανάλυση του Wright και να προχωρήσει ακόμα πιο πέρα από το υπάρχον θεωρητικό κεκτημένο.

Το συνέδριο ενός κόμματος φυσικά δεν μπορεί να στέκεται σε έκταση σε τέτοια θεωρητικά ζητήματα. Τόσο τα κείμενα των Θέσεων, όσο και αυτά της Απόφασης και του διαλόγου εξυπηρετούν κυρίως άλλο σκοπό. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορούν να περνάνε θεωρητικές αλλαγές με τέτοιον τρόπο. Χρειάζεται επιστημονική μελέτη της πραγματικότητας και αντιμετώπιση της μαρξιστικής θεωρίας με επιστημονικά κριτήρια. Το Κόμμα έχει τους αναγκαίους πόρους για να γίνει αυτό το έργο. Η δύσκολη περίοδος δεν δικαιολογεί την αμυντική αντιμετώπιση της θεωρίας. Η αναγέννηση της θεωρίας είναι όρος εκ των ων ουκ άνευ για την αναγέννηση του Κομμουνιστικού Κινήματος.

Δημήτρης Μουστάκας

Γαλλία