Προετοιμάζουμε το 21ο Συνέδριό μας έχοντας στα χέρια μας τρία πολύ σημαντικά κείμενα, πάνω στα οποία πρέπει να εντρυφήσει ο κάθε σύντροφος και συντρόφισσα, στην κατεύθυνση να αναπτυχθούν διάφορες πτυχές που πιάνονται σε αυτά. Με αυτή την έννοια συμφωνώ με τις Θέσεις των κειμένων και θα προσπαθήσω εδώ να συμβάλω στο διάλογο, φωτίζοντας κάποιες πλευρές σε σχέση με την ψηφιοποίηση της οικονομίας.
Το Κόμμα μας όλο το προηγούμενο διάστημα έχει ανοίξει την κουβέντα για τη λεγόμενη από την αστική αρθρογραφία «4η Βιομηχανική Επανάσταση« (4ΒΜΕ) με ομιλίες, εκδηλώσεις, άρθρα σε «Ριζοσπάστη»/ΚΟΜΕΠ, όπως και εκδόσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να συνεχίσουμε συλλογικά αλλά και ατομικά, βοηθώντας τον προσυνεδριακό διάλογο ώστε να αποτυπωθούν καλύτερα οι εξελίξεις και οι τάσεις που προδιαγράφονται σε ό,τι αφορά την 4ΒΜΕ. Οπως και το πρώτο κείμενο πολύ σωστά τονίζει, θεωρούμε ιδιαίτερης σημασίας τη δυνατότητα να κατανοούμε τις σύγχρονες μορφές που παίρνει η καπιταλιστική εκμετάλλευση εξαιτίας της εφαρμογής νέων τεχνολογιών και άλλων μεθόδων οργάνωσης της εργασίας.
Καταρχάς το ζήτημα της τηλεργασίας μπορεί να φαντάζει καινούργιο, αλλά έχει αξιοποιηθεί και με άλλες μορφές στο παρελθόν από τους καπιταλιστές. Κατά τη διάρκεια των μελετών του, ο Μαρξ πήρε υπόψη του και τρόπους εκμίσθωσης της εργασίας που ονομάζονταν cottage factories (κατοικίες εργοστάσια), όπου «στη μέση πολλών κατοικιών, που είναι χτισμένες έτσι ώστε να σχηματίζουν τετράγωνο, χτιζόταν το λεγόμενο engine house (μηχανοστάσιο) για την ατμομηχανή, που με άξονες συνδεόταν με τους αργαλειούς στις κατοικίες». Παρακάτω παρατηρεί σε σχέση με τη δουλειά στο σπίτι, όπως την ονομάζει, πως «η εκμετάλλευση γίνεται πιο ξετσίπωτη και από τη μανουφακτούρα, γιατί με τη διασπορά των εργατών μειώνεται η δυνατότητα αντίστασής τους» («Το Κεφάλαιο», Κριτική της πολιτικής οικονομίας). Επιπλέον τόνιζε σε σχέση με τους λόγους της μηχανοποίησης της παραγωγής της τότε καπιταλιστικής οικονομίας πως «στην αυξανόμενη αγορά και στον ακόμα γρηγορότερα αυξανόμενο συναγωνισμό των κεφαλαιοκρατών δεν αρκούσε πια η βάση της παλιάς μεθόδου, η απλώς και μόνο κτηνώδης εκμετάλλευση του εργατικού υλικού, που την συνοδεύει ένας λίγο πολύ συστηματικά αναπτυγμένος καταμερισμός εργασίας. Σήμανε η ώρα των μηχανών» (στο ίδιο). Εύκολα κανείς μπορεί να κάνει αντίστοιχους παραλληλισμούς με το σήμερα.
Σε αυτήν την κατεύθυνση κινούνται οι προσπάθειες των καπιταλιστών την τελευταία περίοδο, μιας που για την αστική τάξη κεντρικής σημασίας ζήτημα είναι πάντα η αύξηση της κλοπής της υπεραξίας που παράγει η εργατική τάξη και μέσω της αύξησης της παραγωγικότητας επιτυγχάνεται ακριβώς αυτό. Σε αυτή την κατεύθυνση κινούνται πολλά από τα σημαντικότερα αστικά επιτελεία, με τον γνωστό αστό οικονομολόγο Paul Krugmann να δηλώνει πως «η παραγωγικότητα δεν είναι τα πάντα, αλλά μακροπρόθεσμα είναι σχεδόν τα πάντα». Με αυτή την έννοια, η καπιταλιστική παραγωγή αναδιοργανώνεται άρδην τα τελευταία χρόνια αναδεικνύοντας νέες μορφές στην εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης.
Τέτοιες νέες μορφές οργάνωσης συναντάμε συχνά για παράδειγμα στον τομέα των logistics ή και της αυτοκινητοβιομηχανίας, όπου η προετοιμασία των παραγγελιών συντονίζεται διαμέσου συσκευών όπως γυαλιά, ακουστικά κ.ά. από τα οποία ο εργαζόμενος παίρνει λεπτομερείς οδηγίες για τις εργασίες που πρέπει να εκτελέσει. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να χρειάζονται χαμηλό χρόνο εκμάθησης και η ταχύτητα προετοιμασίας παραγγελιών να αυξάνεται ραγδαία. Παράλληλα, αυτό που πετυχαίνουν εδώ οι εργοδότες είναι και η μόνιμη παρακολούθηση των υπαλλήλων τους, ξέροντας ανά πάσα στιγμή ποιος και πόσες παραγγελίες ετοιμάζει, αυξάνοντας πολύ την πίεση προς τους εργαζόμενους να δουλεύουν πιο εντατικά. Εκλείπει πλέον η ανάγκη του ατόμου/προϊσταμένου που συντονίζει και διευθύνει την παραγωγή και αντικαθίσταται από κάποιο λογισμικό το οποίο παίρνει βέλτιστες αποφάσεις μέσω αξιοποίησης διάφορων μαθηματικών μοντέλων.
Από την άλλη, ακούγονται και άλλες φωνές πιο «έξυπνες» από επιτελεία της αστικής τάξης, όπως για μείωση των ημερών εργασίας, λέγοντας χαρακτηριστικά πως αυτή η πρόταση δεν είναι και τόσο ριζοσπαστική, αλλά αντίθετα μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα αυξάνοντας την παραγωγικότητα των εργαζομένων, κάνοντάς τους παράλληλα πιο πιστούς στις επιχειρήσεις που δουλεύουν. Αντίστοιχα τονίζουν πως την ίδια δυνατότητα προέβλεψαν και πρωτοπόροι καπιταλιστές τις δεκαετίες του 1920/30, φέρνοντας ως παράδειγμα τον Φορντ που μείωσε τις ώρες εργασίας από 60 σε 40. Σίγουρα τότε το εργατικό κίνημα ασκούσε μεγαλύτερη πίεση κάτω και από τη συμβολή της ΕΣΣΔ. Πρέπει όμως να πάρουμε υπόψη πως στους κλάδους των νέων τεχνολογιών πολλές φορές η αρχή και το τέλος της εργάσιμης μέρας είναι ακαθόριστο, με τα ωράρια πολλές φορές να μην καταγράφονται καν.
Ομως αν δούμε και το πώς επηρεάζει τις συνθήκες εργασίας στους χώρους όπου εφαρμόζονται οι νέες τεχνολογικές εξελίξεις, θα δούμε πως επιβεβαιώνονται οι θέσεις μας. Για παράδειγμα, σε έρευνα της Συνομοσπονδίας Γερμανικών Συνδικάτων μπήκε το ερώτημα σε εργαζόμενους κατά πόσο έχει επιβαρυνθεί η εργασία τους από την ψηφιοποίηση, με το 46% να απαντάει ότι έχει ανέβει η πίεση και μόνο το 9% ότι πιέζεται λιγότερο. Ειδικά σε εργαζόμενους που δουλεύουν με ψηφιακά μέσα, τότε αυτό το ποσοστό ανεβαίνει ακόμα παραπάνω. Ετσι 56% των εργαζομένων αυτών που δουλεύουν πολύ με ψηφιακά μέσα δήλωσαν αύξηση της πίεσης στην εργασία τους, ενώ αυτό το ποσοστό φτάνει στο 60% αυτών που δουλεύουν πάρα πολύ με ψηφιακά μέσα.
Στα κομμάτια των εργαζομένων που δουλεύουν στις εταιρείες υψηλής τεχνολογίας από την άλλη, εφαρμόζονται τακτικές ενσωμάτωσης στους στόχους της εργοδοσίας με καλύτερες μισθολογικές πολιτικές. Επίσης και οι τρόποι οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας των διαφόρων προϊόντων λογισμικού πολλές φορές είναι εντελώς καθορισμένοι από τους ίδιους τους εργαζόμενους, χωρίς καν να ξέρει ο προϊστάμενος λεπτομέρειες από την εργασία της ομάδας. Οι νέες συνθήκες λοιπόν εμφανίζουν επιπλέον εμπόδια ώστε να διακρίνονται οι λόγοι για τους οποίους εφαρμόζονται νέες μορφές εκμετάλλευσης από την αστική τάξη.
Αυτές και άλλες τάσεις και εξελίξεις πρέπει να γίνουν αντικείμενο μελέτης από συντρόφους που βρίσκονται σε τέτοιους τομείς, αρκετοί από τους οποίους ζουν στο εξωτερικό, ζώντας οι ίδιοι τι σημαίνει να δουλεύεις σε καπιταλιστικές οικονομίες υψηλής ανάπτυξης. Θα συμβάλει ώστε να κερδίσουμε και κόσμο από αυτούς του νέους επιστήμονες που έφυγαν τα τελευταία χρόνια, γιατί όπως έλεγε και ο Λένιν, «ένας μηχανικός θα φτάσει στην αναγνώριση του κομμουνισμού όχι έτσι, όπως έφτασε ο παράνομος προπαγανδιστής, ο λόγιος, αλλά από τα δεδομένα της επιστήμης του (...)». Σε αυτή την κατεύθυνση θα βοηθούσε και αν ξεκινούσαμε εκ νέου την έκδοση κάποιου είδους επιστημονικού περιοδικού του Κόμματος όπως ήταν παλιότερα η «Επιστημονική Σκέψη» κ.ά.
Ηλίας Μερτζανίδης
Κομματική Οργάνωση Κεντρικής Ευρώπης του ΚΚΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου